ساز نی

ساز نی
در این پست می‌خوانید:

نی یا هفت بند به عنوان یکی از ساز های اصیل و محبوب در موسیقی سنتی ایرانی شناخته می شود و از دسته سازهای محلی و کهن است که نمونه های بسیار متنوعی از این ساز در نواحی مختلف ایران و جهان به شکل ها و اندازه های متفاوت وجود دارد.
در ایران اسامی متفاوتی برای انواع آن از جمله نی لبک، شمشال، توی کیک، نی لبی، له له و… وجود دارد.
یکی از دلایل محبوبت این ساز علاوه بر نوای زیبای آن سبک و قابل حمل بودن آن می باشد. در نقاشی های مینیاتوری گذشته ایرانی که از هزار سال قبل به جای مانده، شاهد وجود نگاره هایی از نی در مجالس سماع هستیم و این بیانگر اهمیت استفاده از ساز نی در مراسم های مختلف گذشتگان است.

ساختار

این ساز از یک لوله استوانه ای توخالی از جنس گیاه نی می باشد و متشکل از هفت بند و شش گره است.
ساز نی از انواع سازهای بی زبان به شمار می رود .
طول ساز نی حدود ۳۰ الی ۶۵ سانتی متر می باشد و قطر استوانه آن ۱.۵ الی ۳ سانتی متر است.
جنس نی علاوه بر چوب از آبنوس یا فلز نیز می باشد.

اقسام ساز نی

  • در یک تقسیم بندی می توان انواع نی را در چند دسته قرار داد:

      1. نی کوتاه

  • این نوع از نی به نوازندگان خود قابلیت ایجاد صدا های بم را می دهد. علت این امر بیشترین میزان قطر و کوتاه تر بودن در بین سایر انواع نی می باشد.

     2. نی بلند

  • اگر نوازنده بخواهد با ساز نی صدای بم تری ایجاد کند بهترین گزینه نی خرک است که دربین انواع نی بلندترین طول را که حدودا ۷۰ الی ۸۰سانتی متر دار می باشد.
  • بیشترین محبوبیت این ساز در بین مردم مناطق جنوب و قوم ترکمن است.

      3. قره نی (نی سیاه)

  • قره نی در رده ساز های تک زبانه به شمار می رود.
  • نواختن آن شباهت زیادی به نواختن نی هفت بند دارد.
  • نام دیگری که قره نی را با آن می شناسیم کلارینت (clarinet) است که در کشور های غربی بیشتر از این عنوان استفاده می شود.
  • خود کلارینت نیز به انواع مختلفی تقسیم می شود.

      4. نی هفت بند

  • محبوب ترین نوع نی، نی هفت بند است که بیشتر علاقمندان به نواختن نی از این نوع نی استفاده می کنند.
  • این نی در بدنه خود داری ۵ سوراخ است که ۴ تای آن روی ساز و آخری در زیر ساز قرار گرفته است. نی هفت بند همانطور که از نامش پیداست دارای ۷ بند و ۶ گره است.
  • محدوده صوتی این نی بم, اوج, غیث و ذیل است.

     5. دوزله

نی

  • دوزله از انواع ساز های محلی بادی تک زبانه ایرانی است.
  • این ساز را با نام دونای نیز می شناسند.
  • دوزله از دو لوله که به صورت موازی در کنار هم بسته شده اند تشکیل شده که هر کدام به صورت جداگانه عمل می کنند.
  • در ساخت این ساز علاوه بر گیاه نی از مس یا استخوان پرندگان نیز استفاده می شود. این ساز از محبوبیت بالای در بین اقوام منطق کرد نشین و آذربایجان بدخوردار است.

نواختن نی

  • با قرار گرفتن نی بین دو دندان جلویی بالای فک، هوا از طریق دهان نوازنده از بالا به داخل فرستاده شده و بیشترین مقدار هوا از نزدیکترین سوراخ باز خارج می شود. بنابراین باز و بسته شدن سوراخ ها توسط انگشتان نوازنده موجب ایجاد صوت زیر و بم می شود. گرچه علاقه به نی از دیرباز در بین ایرانیان رایج بوده اما باید به یاد داشت که نواختن و درآوردن صدا از ساز نی بسیار سخت است و نیازمند تمرین و تکرار زیادی می باشد.
  • نی دارای ۵ سوراخ بر روی بنده خود می باشد که نحوه شماره گذرای آن از سمت پایین به بالا صورت می گیرد.اگر از پایین به بالا اول دست چپ و بعد دست راست بر روی نی گذاشته شود، انگشت کوچک دست چپ شماره‌ی ۱ و آزاد است, یعنی وظیفه‌ای در اجرا نخواهد داشت.
  • نت نویسی این ساز با کلید سل خط دوم انجام می شود.
  • وسعت معمول ساز نی دو نیم اکتاو می باشد. گرچه با افزایش فشار هوا امکان اجرای صداها در اکتاوهای بالاتر نیز وجود دارد.
  • محدوده صوتی در نی شامل ۴مورد زیر است:
  1. صدای بم قوی: تولید این صدا نیازمند فشار هوا و نفس بالایی است و نسبت به بم نرم با کیفت تر ‌و زیباتر است.
  2. صدای بم نرم: این نوع صدا بسیار آرام است و معمولا حالت حزن انگیز و سوزناکی دارد.
  3. صدای اوج: صدای اوج بسیار نزدیک به صدای بم است و فقط یک اکتاو بالاتر از صدای بم می باشد.
  4. صدای غیث: محدوده ی زیر صدای نی از صدای غیث تشکیل می شود.
  5. صدای ذیل یا پس غیث: این صدا نسبت به صدای غیث زیر تر می باشد و زیر ترین محدوده ی صوتی نی را تشکیل می دهد.

شیوه نواختن نی

شاید بتوان گفت در نواختن نی هرکس شیوه خاص و منحصر به خود را دارد اما به طور کلی از دو روش دندانی و لبی برای نواختن نی استفاده می شود.
اما باید خاطر نشان کرد این دو روش کاملا صدای متفاوتی ایجاد می کنند و نوازنده براساس نیاز خود می تواند روش مورد نظر را انتخاب حتی گاهی می توان به صورت ترکیبی در نواختن از آن بهره ببرد. از بنام ترین روش های نواختن نی می توان از سبک نی نوازی نایب اسدالله و کسایی نام برد.
در ادامه با این روش ها آشنا خواهیم شد.

شیوه دندانی:

  • رایج ترین و اصلی ترین شیوه نواختن نی، نواختن به شیوه دندانی است.
    در این روش تیغه سر نی بین دو دندان جلویی قرار میگیرد و هوا پس از برخورد با سر نی ایجاد صدا می کند.
    جنس نی در این روش بر روی شکل صدای خروجی تاثیر گذار است ولی در روش لبی چندان حائز اهمیت نمی باشد.
    در روش دندانی برای تولید صدا نسبت به روش لبی به مقدار هوای بیشتری نیاز است.
    از دیگر دلایل محبوبیت این روش ایجاد دو صدای متفاوت (بم) و (اوج) است.

شیوه لبی :

  • از شیوه های نوازندگی نی به غیر از شیوه دندانی شیوه لبی است .
    در این روش نوازنده باید نی را به طور مایل در روی لب های خود قرار داده و هوا را از بین شکاف لب ها خارج کرده که در هنگام خروج هوا با تیغه سر نی برخورد می کند ‌و صدا تولید می‌شود.
    ضخامت تیغه در کیفیت صدای خروجی تاثیر گذار می باشد و هرچه ضخامت کمتر باشد صدای تولید شده از نی رساتر خواهد بود.

کوک کردن

  • این ساز قابلیت کوک کردن ندارد به همین علت معمولا نوازنده نی به صورت تکنواز دیده می شود، البته در مواردی نادر صوت این ساز در همنوازی ارکستر استفاده می شود و در صورت همنوازی از انواع مختلف نی استفاده می‌ شود.

نوازندگان به نام نی

از آنجا که نی نوازی قدمت دیرینه دارد انواع و سبک های متفاوتی از این ساز در طول سال ها به وجود آمده است که هر کدام زیبایی خاص خود را دارا می باشند.

مشهورترین استادان و سازندگان نی:

  • حسن کسایی
  • حسین عمومی
  • محب‌علی نایی
  • حسین یاوری
  • جمشید عندلیبی
  • محمود جعفری امید
  • محمد موسوی
  • حسن ناهید
  • نایب اسداله اصفهانی
  • محمد علی کیانی نژاد
  • بهزاد فروهری
  • عبدالنقی افشارنیا
  • حمیدرضا زبردست
  •  سیامک جهانگیری
  •  حسن ناهید
دیدگاه‌ها ۰
ارسال دیدگاه جدید